Binaların bitiş elemanı olarak kabul edilen çatılar, tamamıyla atmosfer koşullarına açık yapı elemanlarıdır. Çatılar ister düz veya az eğimli olsun (% 0-10), isterse dik eğimli olsun (% 50 veya daha büyük), fonksiyonlarını yerine getirebilmeleri için atmosfer koşulları denilen su-ısı-nem gibi problemlere karşı koruma sağlayabilmelidirler.
Eğimli çatılarda bu problemlere karşı koruma daha kolay sağlanabildiği halde, bu tip çatılarda kaybedilen çatı alanının teras çatılarda kullanılan alan haline dönüştürüldüğü gibi teras çatılar, çok girintili çıkıntılı planlarda eğimli çatı yüzeylerinin birleşmesinden doğan sorunları da taşımazlar. Bu nedenlerden ötürü eğimli çatılar zamanla yerlerini düz çatılara bırakmışlardır.
Düz çatılarla birlikte bu problemler daha açık bir şekilde ortaya çıkmıştır. Bunların başında su problemini sayabiliriz.
Eğimli çatılarda su, çatı örtüsü üzerinde durmayıp hemen akabildiği için, bu örtünün suyun akıtılmasına olanak sağlayacak en uygun şekilde oluşturulması yeterli olmaktadır.
Teras çatılarda ise çatı örtüsünü oluşturan malzemenin kesinlikle su geçirmez olması gerekir. Çünkü bu tür çatılarda eğimin az olması yada hiç olmaması sebebiyle, su yavaş akar veya hiç akmadan çatı üzerinde birikebilir. Teras çatılarda su geçirimsizliği beton granülometrisinin iyi etüt edilmesi veya bazı katı malzemelerin kullanılması ile mümkün olabilir. Ancak herhangi bir hareketten dolayı oluşabilecek çatlaklar, bu sistemi işlemez duruma getirir. Bu nedenle teras çatılarda su geçirimsizliğinin sağlanmasında en güvenilir yol, su geçirimsiz malzemelerle geçirimsiz bir katman oluşturmaktır.
Teras çatılarda geçirimsiz katmanı oluşturacak malzemelerin sahip olması gereken özellikler şunlardır:
1. Malzeme kesinlikle su geçirmemelidir.
2. Elastik olmalıdır.
3. Yeterli çekme ve basınç mukavemetine sahip olmalıdır.
4. Belirli bir difüzyon direncine sahip olmalıdır.
5. UV ışınlarına dayanabilmelidir.
6. Kimyasal etkenlere karşı dayanıklı olmalıdır.
7. Donma ve çözünmeden etkilenmemelidir.
8. Uygulaması kolay olmalıdır.
9. Her türlü detaya adapte olabilmelidir.
10. Her türlü zemin kaplaması üzerine uygulanabilmelidir.
11. Uygulandığı yüzeye iyi tutunabilmelidir.
12. Tek parça olmalı ya da ek yerleri diğer tarafları kadar sağlam olmalıdır.
13. Üzerine gelen yüklere dayanıklı olmalıdır.
14. Hafif olmalıdır.
15. Yanmaz ve alev geçirmez olmalıdır.
16. İşlenebilir olmalıdır.
17. Kokusuz olmalıdır.
18. Parazitleri barındırmamalı ve dayanıklı olmalıdır.
19. Çürümez olmalıdır.
20. Elektrik açısından yalıtkan olmalıdır.
21. Uzun ömürlü olmalıdır.
22. Ekonomik olmalıdır.
23. Geniş bir sıcaklık aralığında özelliklerini korumalı, sıcakta akmamalı, soğukta kırılmamalıdır.
Tüm bu sıralanan özellikler bir su yalıtımında olması gereken ve olursa kusursuz yalıtımın sağlanacağı özelliklerdir. Bununla birlikte piyasada bulunan hiçbir malzeme şu ana kadar bu özelliklerin hepsini bir arada taşımamaktadır. Bu özelliklerin en fazlasını taşıyan malzeme en iyi sınıfına girebilmektedir.
Sıvı çatı sistemleri; dikişsiz, su geçirmez bariyerleri meydana getiren sıvı uygulanan malzemelerin vasıtasıyla, çatı yapısını tüm hava şartlarına karşı korumayı içerirler.
Bu sistemlerin başlıca yararları şunlardır:
Değişkenlik (Versatility): Sıvı uygulanan sistemler tüm genel altlıklar ve çatı tasarımlarında uygulanabilirler. Özel teknik gereksinimlerine uyacak geniş çeşitlilikte tarifler sunarlar.
Kolay ve Hızlı Uygulama: Su yalıtım sistemleri en kompleks çatı detayları üzerine hızlıca uygulanabilir, şantiye süresini ve bileşik maliyeti en aza indirir.
Güvenlik: Birçok geleneksel malzemenin tersine sıvı uygulanan sistemler birleşimsiz ve dikişsizdir. Erken kırılma olabilecek zayıf alanları yoktur. Sıvı uygulanan sistemler hem yeni binalarda hem de yenileme projelerinin parçası olarak kullanılabilirler.
Maliyet-Etkinlik: Genellikle var olan altlık üzerine uygulandıklarından zayıflamış malzemenin kaldırılması gereksizdir. Geçici çatı ile kapatma ortadan kalkar ve özelliklerini kazanma zamanı minimumda tutulur.
Uygunluk ve Maliyet Kontrolü: İş, binadaki aktivite kesilmeden ve hızlıca tamamlanabilir. Böylece binada yapılan alışagelmiş işler engellenmeden devam edebilir.
Likit Membranlar: Likit membranlar, sıvı halde fırça, rulo veya sprey yardımıyla uygulanan su yalıtım malzemeleridir. Kolay uygulanırlar ve uygulandıkları yüzeylerde kuruduktan sonra yekpare (eksiz) ve su geçirmez bir membran oluştururlar.
Uygulama yapılacak yüzeyler önce yağ, kir, toz ve gevşek tabakalardan temizlenir ve kurulanır. Sonra likit membranlar katlar halinde uygulanarak istenilen kalınlıkta yalıtım tabakası oluşturulur. Her kat kendinden önceki katman kuruduktan sonra ve
önceki katmanın uygulama yönüne dik yönde uygulanmalıdır. Birleşme yerlerinde ve 1.5 mm. ‘yi geçen çatlaklarda file (mesh) gibi donatılar ile birlikte uygulanırlar.
Likit membranlar sıvı halde oldukları için kalınlık kontrolleri zordur. Bunun için öncelikle kullanılan malzemenin sarfiyatı test edilerek metrekare başına giden malzeme miktarına göre uygulama yapılır.
Zemine yapışma ve esneme paylarına göre çeşitlendirilirler. Yırtılmazlar ama delinebilirler. Genellikle su basman üstü, düşey ve yatay eksenlerde kullanılırlar. Ancak soğukta çatlama yapabilirler.
Sıvı uygulanan membranlar tek ya da çok komponentli (bileşenli) ürünlerdir. Neopren, neopren-bitüm karışımı, poliüretan, poliüretan-bitüm karışımı ve epoksibitüm karışımı bu tür malzemelerdir.
Tek komponentli likit membranların esneme payı yüksektir. Kopmaya daha iyi çalışırlar. Uygulanmaları ve saklanmaları çok komponentlilere göre daha kolaydır. Bunun yanında kullanım yerleri çok komponentlilere göre daha sınırlıdır. Çok komponentli likit membranların zemine yapışma payları tek komponentlilere göre daha fazladır. Çekmeye ve kaymaya çalışırlar.
Sıvı Uygulanan Elastomerik Su Yalıtımı Malzemeleri
Elastomer, makro moleküllü bir malzeme olup geçici uygulanan deformasyonlardan sonra eski hal ve şekline hızlıca geri döner. Bazıları etkilere maruz kalacak şekilde çatı ve zeminlerde kullanılırken, bazıları beton, asfaltlı beton, tuğla veya karo,
seramik türü malzemelerle korunur.
Elastomerik malzemeler sıvı durumda üç ana eleman içerirler. Pigment, bağlayıcı ve eriticidir. Ayrıca küf dayanım kimyasalları gibi özel katkılar da içerirler. Elastomerik tabakalar yaklaşık %50 oranında katı ile akrilik reçinelerden üretilirler. Çoğu hava şartlarında tozumayı engellemek için titanyumdioksit içerirler. Reçineler, su yalıtım tabakalarında kullanılarak yüzeylerin etrafında yeterli kurulukta bir film oluşmasını sağlarlar. Böylece su geçirmez, elastik ve nefes alabilir bir tabaka meydana getirirler. Boyalar 0.02-0.1 mm. kalınlıkta uygulanırken, elastomerik tabakalar 0.2-0.5 mm. kalınlıkta uygulanırlar. Bu kalınlık (reçinelerin veya tabakaya esnekliğini ekleyen plasticizers in eklenmesi ile) su yalıtıcı ve elastik tabakayı meydana getirir. Bunun için elastomerik tabaka denir. Elastomerik tabakaların 0.3- 0.4 mm. kalınlıkta, min. %300 uzama yetenekleri vardır. Uzama tabakanın min. Kapasitesi olarak test edilmiş, uzayan tabaka daha sonra çatlama ve ayrılma olmadan tekrar eski şekline dönmüştür (ASTM D-2370 ‘e göre test edilmiş). Yaşlanma ve hava şartlarına maruz kalmadan sonra uzama tekrar test edilmelidir. Böylece, etkilere
maruz kaldıktan sonraki etkinliği kontrol edilmiş olur.
Kaliteli, su yalıtıcı ve elastik tabakaların tipik özellikleri şunlardır:
1. Minimum 0.25 mm. kuru uygulama
2. Yüksek katı (reçine) içerik
3. İyi UV dayanımı
4. Az su emme, hidrostatik basınç dayanımlı
5. Buhar iletimi için geçirgenlik
6. İyi boya tutma ve düşük kirlenme
7. Yüksek alkali dayanımı
Akrilik tabakalar kürlenme işlemleri süresince (kürlenmeleri 7 gün alır) buhara karşı son derece hassastırlar. Eğer bu süre sırasında buhara maruz kalırsa tekrar sıvı duruma dönebilirler.
Genel uygulama karakteristikleri
Sıvı uygulanan her sistemin, kendine has özelliklerine uygun olarak, özel uygulama gereksinimleri vardır. Bazıları, özellikle 1.5 mm. ‘yi geçen çatlaklarda ve birleşim yerlerinde donatı olarak cam yününe veya filelere (mesh) ihtiyaç duyarlar. Bu donatılar diğer yerlerde filmin esnekliliğini sağlarlar.
Çoğu sistemin üzerinde ağır yük varsa, en az 1.25 mm. kalınlıkta olmalıdır. Ayrıca iğne deliği gibi delikler kalmasın diye çok katlı uygulama yapmakta fayda vardır.
Hava koşulları (nem, sıcaklık vb.) uygulamanın kalitesini ve bariyer sistemin performansını etkiler. Belli bir sıcaklığın altında, malzeme uygulama sırasında çok akışkan kalacağı için film oluşumu istenen kalınlıkta olmayabilir ve aderans az olacağı için mukavemet düşer. Ayrıca mekanik özellikler gerçek değerlerine ulaşamazlar. Çökelme de bariyer sistemin özelliklerini ters yönde etkiler.
Genleşme derzlerinin uygulaması iki aşamada yapılır. İlk önce iki beton yapı birleşimine elastomerik bir macun doldurulur. Sonra bariyer malzeme uygulanır ve derze şilte bir elastomer yerleştirilip tümü kapanacak şekilde sıvı uygulanan bariyer malzeme şilte üzerine sürülür. Şilte elastomer, sıvı uygulanan bariyer sistemin kimyasal karışımına uygun olmalıdır. Tersi durumda, istenmeyen kimyasal reaksiyonlar sonucu derzde, dolguda veya bariyer sisteminde bozulmalar görülebilir.
Sıvı Uygulanan Plastik Su Yalıtım Malzemeleri
Bu şekilde yapılan uygulamalarda oldukça düşük viskoziteli çözelti veya sıvı karışımlar kullanılır. Bunlar arasında en çok kullanılanlar; neopren, poliüretan, vinil reçineler, akrilik gibi malzemelerdir.
Bu tür malzemelerle püskürtme veya fırça ile katlar halinde yapılan uygulamalarda genel olarak 0.15-0.50 mm. arasında bir yalıtım tabakası elde edilir. Sıvı uygulanan plastik yalıtım malzemeleriyle yekpare, eksiz bir yalıtım yüzeyi elde edildiği için
yalıtım mukavemeti her noktada aynıdır.
Diğer özellikleri şu şekildedir:
1. Bu tür malzemelerin su emmeleri sıfırdır.
2. Uygulandıkları her yüzeye çok iyi yapışırlar (Beton ve benzeri yüzeylerde aderans 15 kg/cm2 ‘den büyük, çelik, alüminyum, çinko gibi metal yüzeylerde ve ahşapta ise 20 kg/cm2 ‘den fazladır).
3. Elastikiyetini -20ºC ile +100 ºC arasında korurlar.
4. Asit ve alkalilere karşı dayanıklıdırlar.
5. UV ışınlarına karşı dayanıklıdırlar.
6. Malzemenin sıvı olmasından dolayı uygulamaları kolaydır.
7. Bu tür uygulamalarda yalıtımda zayıf nokta bulunmaz.
8. Yalıtım tabakalarındaki hasarlar kolaylıkla giderilebilir.
9. İstenilen her renkte uygulanabilirler.
Sıvı uygulanan plastik yalıtım malzemelerinin bazıları şu şekilde özetlenebilir.
Neopren; mükemmel bir esnekliğe, aşınma direncine, kimyasal ve ısısal dirence sahiptir. Katlar halinde yapılan uygulamalarla yeterli kalınlıkta elde edilen neopren, beton ve ahşap yüzeylerde uygulanabilir.
Poliüretan; katlar halinde yapılan uygulamalarda istenilen kalınlıkta elde edilen poliüretan, yüksek kimyasal, mekanik ve fiziksel özelliklere sahiptir. Kullanılmaya başladıktan sonra beton gibi sertleşen poliüretanın hemen hemen yapışmadığı yüzey yoktur.
Vinil reçineleri; asitlere, alkalilere dayanıklıdırlar. Mekanik yönden de dayanıklılık gösteren malzeme, yalıtım tabakasının teşkilinde kullanılabileceği gibi poliüretanın astar tabakasında da kullanılabilir.
Akrilik; yarı şeffaf ve opak bir malzeme olan akrilik, uygulandığı yüzeyde hemen şekil alır. Katlar halinde yeterli kalınlıkta uygulanır.
Uygulama yapılacak yüzeyler önce yağ, kir, toz ve gevşek tabakalardan temizlenir ve kurulanır. Katlar halinde yapılan uygulamalarda, belirli bir kalınlığı elde etmek için birkaç kat gerekir.
1. Önce zemin yüzey özelliğine göre %30-60 oranında su ile inceltilmiş astarkatı uygulanır.
2. Sonra ikinci kat malzeme uygulanır.
3. En son kat da bir önceki kata dik olmak üzere uygulanır.
Her bir kat uygulandıktan sonra uygulanan malzemeye göre kuruma zamanı verilir. Yürünmeyen teras çatılarda sıvı plastik kaplamaların üstü açık bırakılabilir. Yürünen teras çatılarda ise yalıtım tabakası üzerine 2-3 mm. kalınlıkta perlit serilmesi ve
bunun üzerine koruyucu tabaka olarak karo, çini vb. malzeme gelmelidir.
Yapılarda su yalıtımı uygulaması yapıların suyun olumsuz etkilerine karşı korunmaları, yapı ömrünü uzatmak, malzeme bozulmalarını ve kullanıcı sağlığının zarar görmesini önlemek gibi nedenlerle gerekli ve zorunlu bir işlemdir. Bu gerekli
ve zorunlu işlem, yapıların kalıcı olması sorumluluğunu duyanların çözmeleri gereken, kullanıcı ve yapı sağlığını etkileyen en önemli sorunu ortaya koymaktadır. Bu sorun; yapılarda suya karşı geçirimsizlik işlevini yerine getirebilen yalıtım
önleminin nasıl alınması gerektiğidir.
Yapıda suya karşı yalıtım önlemlerinin alınmasına dair verilecek kararlar bütünü, binanın ön proje aşamasında oluşturulmalıdır. Suyun yapıya hangi yollardan gelebileceği ve yapıya nasıl etki ettiği tespit edilmelidir. Daha sonra yapının suya karşı yalıtılmasında kullanılacak tam geçirimsiz tabakanın hangi yalıtım sistemi ve malzemesi ile ve yapının hangi bölümlerinde oluşturulacağına karar verilmelidir.
Yapıların suya karşı yalıtımında kullanılan malzemelerin türlerinin çokluğu, uygulamada seçim hatalarına da neden olmaktadır. Yalıtımda öncelikle sistemin belirlenmesi yararlıdır. Bu da proje aşamasında su probleminin ortaya konması ve hangi sistemle suyun geçişinin engelleneceğini belirlemekle çözülebilir. Zamanında yapılmayan veya yanlış yapılan yalıtımlar, binanın hizmete alınmasından sonra gerçekleştirilememekte ve çözümsüz yalıtım sorunları ortaya çıkmaktadır.
Yalıtımın başarılı olabilmesi için malzemenin doğru seçilip uygulamanın doğru teknik detaylarla ve yüksek bir işçilik kalitesi ile yapılması gerekmektedir. Kısaca yalıtım uygulaması; doğru malzeme, doğru teknik ve doğru işçilik ilkeleri doğrultusunda gerçekleştirilmelidir.
Doğru malzeme, yalıtım malzemelerini iyi tanımakla seçilir. Doğru teknik ve doğru işçilik ise, uygulama kurallarını ve detay çözümlerini iyi bilip, yalıtımın bunlara bağlı kalarak tecrübeli bir ekip tarafından uygulanmasıyla sağlanır.
Yalıtımın başarılı olabilmesi için uygulama kuralları ve işçilik kalitesi çok önemlidir. Söz konusu yalıtım önlemleri alındığı durumlarda yapılar suyun zararlı etkilerine karşı korunmuş olurlar. Böylece yapılarda, nereden ve ne şekilde gelirse gelsin suyun
yapı ve kullanıcı sağlıklarına zarar vermesini önleyen, bakım, onarım, yakıt masraflarından büyük ölçüde tasarruf sağlayan ve binanın değerini koruyup arttıran yalıtım önlemleri alınmış olur.
Ülkemizdeki su izolasyonu konusunda görülen eksiklerin giderilmesi için ise şu önerilerde bulunulabilir.
1. İnşaatçılar, kullanıcılar, yalıtım malzemeleri satan firmalar, uygulayıcı ustalar malzemeye ve uygulamaya ait kendilerini ilgilendiren tüm detayları bilecek şekilde eğitilmelidirler.
2. İnşaatçılar, mimarlar, mühendisler kullanıcıları bilgilendirmelidirler.
3. Çeşitli kuruluşlar aracılığı ile sempozyumlar düzenlenmeye, bildiriler yayınlanmaya devam edilmelidir.
4. Yalıtımın gerekliliği ile ilgili yazılar, sadece inşaat ve mimarlık dergilerinde değil; toplumun her kesiminin okuyabileceği yayınlarda da yer almalıdır.
5. Türk Standartları Enstitüsü, çağdaş yalıtım malzemeleri ile ilgili standartlar geliştirmeli ve yenilikleri yakından takip etmelidir. Malzemenin yanında, uygulama kuralları ile ilgili mevcut standartlar da revize edilmeli; çağdaş tekniklerin detaylı bir şekilde ele alındığı yeni standartlar oluşturmalıdır.
6. Belediyeler yer altı su seviyesi altında kalacak yapı elemanları için şartnameler hazırlamalı ve yalıtım yapılmasını zorunlu kılmalıdırlar. Bunu; yalıtım ruhsatı adında bir uygulama çıkararak gerçekleştirebilir. Çünkü söz konusu olan milli servettir. Yapılan yalıtımın sağladığı fayda, yalıtımın yokluğu ile oluşacak zararların maliyeti yanında çok büyük olacaktır.
7. Uygulayıcı ustalar eğitilmeli ve uygulamaları kontrol edilmelidir. Bilgisiz ustaların çalışmaları yasaklanmalıdır. Yalıtım uygulamasını sadece yalıtım eğitimi alan ustaların yapması sağlanmalıdır. Bunun için eğitim sonunda yeterlilik belgesi verilmelidir. Belgesi olmayan ustalar çalıştırılmamalı, dolayısı ile eğitim almaya mecbur edilmelidirler.
Tüm bunların ışığında, yapılarda suya karşı alınacak yalıtım önleminin oluşturulmasında kullanılan tam geçirimsiz yalıtım tabakasının işlevini yerine getirebilmesi ve uzun ömürlü olabilmesi için; uygun detaylar, uygun malzemeler seçilerek uygulamada da eğitilmiş elemanlarca yapılmalıdır.
Kaynak: F. Etik YL Tezi